اسکار یا جای زخم قدیمی به عنوان بخشی از روند ترمیم پس از آسیب محسوب می شود و علامتی است که پس از بهبود زخم یا جراحت روی پوست باقی می ماند. جای زخم می تواند پس از هرگونه جراحتی ایجاد شود. صدمات شایع در ایجاد اسکار شامل سوختگی و بریدگی است که بعد از هر عمل جراحی، التهاب و عفونت ایجاد می شود. گاهی جای زخم ناشی از آسیب ممکن است کاملاً ناچیز باشد، مانند جای زخمی که از سوراخ کردن گوش یا واکسیناسیون به جا می ماند. اما در صورتی که وسعت جراحت زیاد، و روند ترمیم زخم ضعیف بوده باشد، اسکارهای ضخیم، ناخوشایند، خارش دار و بزرگ تولید می شوند. این قبیل اسکارها نه تنها بر ظاهر فرد تاثیر می گذارند، بلکه ممکن است در حرکات او ایجاد اختلال نمایند. در این صورت باید نسبت به درمان جدی آنها اقدام نمود.
چگونگی تشکیل اسکار به روی پوست
اسکار وقتی ایجاد می شود که آسیب به لایه عمیق تر پوست، یعنی درمیس وارد شده باشد. پس از آسیب دیدن پوست، واکنش های التهابی در محل تولید می شوند. از جمله این واکنش ها حضور سلول های فیبروبلاست به محل زخم است که منجر به تولید کلاژن می شود. کلاژن برای بهبود و تقویت زخم تشکیل می شود و تولید آن همراه با افزایش خونرسانی به بافت است که باعث ایجاد قرمزی می شود. به مرور زمان کلاژن شکسته می شود و خون رسانی کاهش می یابد و در نتیجه، جای زخم به تدریج نرمتر، صاف تر، کمرنگ تر و ضعیف تر می شود. در اغلب موارد، هرچه زخم سریعتر بهبود یابد، کلاژن کمتری تشکیل می شود و جای زخم کمتر قابل توجه خواهد بود.
عوامل موثر در شدت اسکار
شدت اسکار یا جای زخم قدیمی به عوامل زیر بستگی دارد:
- میزان التهاب ، که خود وابسته به شدت جراحت و آسیب است
- ژنتیک، بعضی افراد بطور ژنتیکی سلول های فیبروبلاست فعال تری دارند و برای مقدار معینی از تحریک، کلاژن بسیار بیشتری تولید می کنند
- سن ، با بالا رفتن سن ممکن است به روی پوست خطوطی ایجاد شود.
- ابتلا به بیماری های زمینه ای مانند دیابت
- محل آناتومیکی جراحت، شکل گیری اسکارها روی قسمت های مختلف بدن متفاوت و مخصوصا در مناطقی که پوست حرکت و تنش بیشتری دارد، مشخص تر است
انواع مختلف جای زخم
انواع مختلفی از جای زخم وجود دارد که هر کدام دارای ویژگی های مشخصی هستند. جای زخم می تواند یک خط نازک، یا سوراخ روی پوست، یا رشد غیر طبیعی بافت باشد. جای زخم جزئی مانند بریدگی معمولی، یک خط قرمز و برجسته به جا می گذارد که به تدریج ضعیف تر و مسطح تر خواهد شد. این روند می تواند تا دو سال طول بکشد ولی جای زخم کاملاً ناپدید نمی شود.
جای زخم آتروفیک (Atrophic scars)
جای زخم آتروفیک با از بین رفتن بافت مشخص می شوند. آنها در لایه بالایی پوست به رنگ سرخ و مسطح یا گود ظاهر می شوند، افسرده هستند و غالبا نسبت به سایر مناطق پوست تیره ترند. نمونه هایی از اسکار آتروفیک جای جوش و جای زخم آبله مرغان است.
جای زخم هیپرتروفیک (Hypertrophic scars)
مشخصه جای زخم هیپرتروفیک تشکیل بافت اضافی روی پوست در مراحل بهبودی است. این نوع جای زخم معمولا برجسته، قرمز و تیره تر از پوست اطراف است ولی خارج از ناحیه آسیب دیده رشد نمی کند. درمان های احتمالی شامل تزریق استروئید و جراحی لیزر است.
جای زخم کلوئیدی (Keloid Scars)
کلوئیدها اسکارهایی هستند که نمی دانند کی متوقف شوند و نتیجه بهبودی تهاجمی و تولید بیش از حد بافت هستند. آنها با ظاهر برجسته، ضخیم، پفی، و سفت و سخت مشخص می شوند و معمولا تیره تر از پوست اطراف هستند. برخلاف جای زخم هیپرتروفیک، جای زخم کلوئیدی می تواند فراتر از منطقه آسیب دیده رشد کند. این جای زخم ها معمولاً دارای یک سطح بالایی صاف و شکل نامنظم هستند و تمایل دارند به تدریج بزرگ شوند. با گذشت زمان، کلوئیدها ممکن است بر تحرک فرد تأثیر بگذارند. درمان آنها شامل جراحی، لیزر، تزریق استروئید و کرایوتراپی (کلوئیدهای کوچکتر) است.
جای زخم انقباضی (Contracture scars)
زخم های انقباضی در نتیجه از بین رفتن یا آسیب دیدن بخش وسیعی از پوست و معمولا بعد از سوختگی ایجاد می شوند. آنها پوست را سفت و منقبض، محکم و براق می کنند و می توانند توانایی حرکت را کاهش دهند.
تشخیص اسکار و جای زخم قدیمی
اسکارها تقریباً همیشه توسط معاینه بینایی تشخیص داده می شوند. ولی در موارد نادری ممکن است لازم باشد بافت اسکار زیر میکروسکوپ بررسی شود تا هویت واقعی آن تأیید شود. این کار به بیوپسی پوست نیاز دارد و ممکن است نیاز به تزریق بی حسی موضعی داشته باشد. گاهی اوقات بعضی بیماری های پوستی می توانند در جای زخم شکل بگیرند که تشخیص آنها نیز از طریق بیوپسی است.
درمان اسکار و جای زخم قدیمی
اسکار های معمولی نیازی به درمان ندارند. اما اگر جای زخم ناخوشایند، ناراحت کننده یا محدود کننده باشد، نیاز به درمان دارد. گزینه های درمانی شامل موارد زیر است:
استتار پوست (آرایش)
ساده ترین روش از بین بردن اسکارها استتار آنهاست. این کار توسط مواد آرایشی مخصوصی انجام می شود که به همین منظور ساخته شده و در داروخانه ها موجود است. این مواد ضد آب هستند و می توانند دو یا سه روز در محل بمانند.
کرم ها و روغن های پوستی برای اسکار
گاهی برای مدیریت اسکار از کرم ها و روغن هایی نظیر ژل هپارین، کرم عصاره پیاز، و بلئومایسین (Bleomycin) استفاده می شود. توصیه کرم ویتامین E نیز متداول است. ماساژ با یک مرطوب کننده مانند E45 به محل جای زخم، مانع خشکی آن منطقه می شود و به زیبایی آن کمک می کند. استفاده از کرم ضد آفتاب بر روی جای نیز زخم اهمیت زیادی دارد.
ژل یا ورق سیلیکون برای جای زخم
ژل ها یا ورق های سیلیکونی به نرم شدن و صاف کردن جای زخم و رفع خارش و ناراحتی کمک می کنند. آنها باید حداقل 12 ساعت در روز، به مدت حداقل سه ماه بر روی جای زخم قرار گیرند. ژل ها و ورق های سیلیکونی را می توان شست و دوباره استفاده کرد.
کرایوتراپی (Cryotherapy) برای جای زخم
در کرایوتراپی از نیتروژن مایع برای یخ زدن زخم های کلوئیدی استفاده می شود. اگر در مراحل اولیه از کرایوتراپی استفاده شود، ممکن است بتواند اسکارهای کلوئید را صاف کرده، رشد آنها را متوقف کند. یک عارضه جانبی این درمان، روشن تر شدن رنگ پوست در ناحیه مورد درمان است.
کورتیکواستروئیدها برای درمان اسکار
کورتیکواستروئیدها می توانند ظاهر اسکارها را بهبود بخشند و تزریق آنها در درمان برخی زخم های کلوئیدی و هیپرتروفیک مفید است. تزریق ها معمولاً در سه نوبت، با فواصل 4 تا 6 هفته ای انجام می شوند. از نوار آغشته به استروئید نیز می توان برای صاف كردن زخم های كلوئیدی استفاده كرد. این نوارها را پزشک معالج تجویز می کند و به مدت 12 ساعت در روز استفاده می شود. استروئیدها به عنوان درمان مستقل یا در ترکیب با سایر روش های درمانی استفاده می شوند.
پرکننده های پوستی
پرکننده های پوستی موادی هستند که برای پر کردن جای زخم های گود از آنها استفاده می شود. این مواد تزریقی هستند و چون اثر موقت دارند، باید تکرار شوند و به این دلیل می توانند پر هزینه باشند.
پانسمان فشار
از پانسمانهای فشار معمولاً برای مدیریت اسکارهای بزرگ سوختگی یا پیوندهای پوستی، تحت نظارت متخصص استفاده می شود. هدف، صاف و نرم کردن جای زخم ها است. پانسمانهای فشار معمولاً از مواد کشسان ساخته می شوند و حدود 24 ساعت شبانه روز به مدت 6 تا 12 ماه بر روی جای زخم پوشیده می شوند. همچنین می توان آنها را همراه با ورق یا ژل سیلیکون برای بهبود ظاهر زخم ها در طولانی مدت استفاده کرد.
لیزر درمانی برای از بین بردن جای زخم
لیزر رگ های خونی را هدف قرار می دهد و باعث صاف شدن و کاهش قرمزی جای زخم های برجسته می شود. برای این منظور از لیزرهای عروقی یا لیزر CO2 استفاده می شود.
نیدلینگ پوست (Skin needling) برای جای زخم
نیدلینگ پوست شامل چرخاندن یک وسیله کوچک پوشیده از صدها سوزن کوچک در سراسر پوست است. اگرچه نیدلینگ به بهبود ظاهر اسکار ها کمک می کند، اما غالبا برای اثربخشی کافی، درمان های مکرر لازم است.
نیدلینگ پوست روشی برای بهتر کردن ظاهر جای زخم قدیمی است
عمل جراحی برداشتن اسکار
جراحی یک روش تهاجمی است و ممکن است برای همه مناسب نباشد. جراحی علاوه بر این که با خطرات بیشتری توام است، اگر به درستی انجام نشود ممکن است جای زخم را بدتر کند. اگر از عمل جراحی برای درمان جای زخم کلوئیدی استفاده شود، ممکن است لازم باشد در کنار آن از سایر روش های درمانی مانند تزریق استروئید یا رادیوتراپی نیز استفاده شود تا جلوی بزرگ شدن جای زخم گرفته شود. اگر جای زخم ایجاد شده ناشی از جراحی های زیبایی است که به تازگی انجام شده، بهتر است قبل از اقدام به جراحی ترمیمی حداقل یک سال صبر کرد. چون در این مدت بسیاری از اسکارها محو و ضعیف می شوند.
درمان های طبیعی رفع اسکار
طرفداران درمان های طبیعی معتقدند که بعضی از مواد طبیعی می توانند روند بهبود جای زخم را تسریع کنند. برخی از این راه حل های درمانی عبارتند از:
- مالیدن ژل آلوئه ورا، دوبار در روز بر محل جای زخم، و سپس شستن آن با آب خنک
- ماساژ دادن محل جای زخم با محتویات کپسول ویتامین E به مدت 10 دقیقه، 3 بار در روز، و سپس شستن آن با آب گرم
- پوشاندن محل اسکار با عسل و بانداژ کردن محل تا صبح. برای تهیه عسل خالص فوراور با ما تماس بگیرید.
همچنین، استفاده از لیمو ترش، سیب زمینی، گل سرخ، مخلوط روغن اسطوخودوس و روغن زیتون، مخلوط آب مقطر و سرکه سیب، روغن نارگیل، و جوش شیرین در محل جای زخم نیز توصیه شده است. البته، بهتر است قبل از شروع هر روش درمانی خانگی با پزشک مشورت کرد.
جلوگیری از ایجاد اسکار و جای زخم قدیمی
مراقبت خوب از زخم در جلوگیری از ایجاد اسکار و سرعت بخشیدن به روند بهبودی از اهمیت زیادی برخوردار است. جلوگیری از عفونت می تواند باعث جلوگیری از التهاب غیر ضروری و در نتیجه ایجاد جای زخم های بزرگ و ناخوشایند شود. مهم است که پوسته های روی زخم را حداقل دو بار در روز به آرامی با آب و صابون شستشو داده، جدا کرد. مرطوب نگه داشتن سطح زخم با وازلین بهداشتی یا یک پماد آنتی بیوتیکی مانند نئوسپورین (Neosporin) نیز، در بهبود ظاهر جای زخم مفید است. توصیه می شود از صابون آووکادو فوراور که خاصیت ترمیم کنندگی و مغذی دارد برای شستوشو استفاده کنید.
پرسش های متداول از بین بردن اسکار و جای قدیمی زخم
1-آیا درمان جای زخم تحت پوشش بیمه قرار دارد؟
در صورتی که جای زخم از نظر جسمی به فرد آسیب برساند، ممکن است بیمه هزینه را تقبل کند. ولی در صورتی که درمان برای مقاصد آرایشی صورت گرفته باشد، خود فرد باید هزینه را پرداخت کند.
2-پیش آگهی جای زخم چگونه است؟
جای زخم به طور کلی در سال اول از نظر ظاهری بهبود می یابد و به همین دلیل توصیه می شود که اقدام به درمان های تهاجمی قبل از این زمان، با احتیاط انجام شود.
3-تغییرات اسکارها در طول زمان چگونه است؟
جای زخم معمولاً با گذشت زمان بهبود می یابد. به این ترتیب که ابتدا قرمز و ضخیم به نظر می رسند و سپس به آرامی در طی ماه ها محو می شوند. تغییرات شامل کاهش در سفتی، صاف شدن، نرم شدن و تغییر رنگ مجدد است.
4-آیا وازلین برای جای زخم ها مناسب است؟
بله وازلین برای روند بهبود زخم و بعد از آن مفید است. وازلین می تواند به بهبود ظاهر جای زخم ها، صاف و نرم تر شدن پوست و کاهش خارش ناشی از خشکی پوست کمک کند.
5-آیا در محل اسکار رویش مو انجام می شود؟
خیر. چون اسکارها از بافت فیبری ضخیم کلاژن ساخته می شوند و فاقد فولیکول مو می باشند.